Sách hay về chủ nghĩa thực dụng

Chính Thể Đại Diện

Chính Thể Đại Diện (Representative government), Bàn Về Tự Do (On Liberty) và Chủ Nghĩa Công Lợi (Utilitarianism) là ba tác phẩm được chọn lựa như các tác phẩm tiêu biểu của John Stuart Mill trong bộ sách Great Books Of The Western World (Encyclopedia Britanica, 1994).

Chính thể đại diện là một tác phẩm thuộc lĩnh vực triết học về chính trị và xã hội được xuất bản năm 1861. Như vậy tác phẩm này được viết cách đây đã gần một thế kỷ rưỡi và người ta có thể đặt câu hỏi liệu nó có thể có giá trị gì với độc giả Việt Nam ngày nay?

“Theo hiểu biết của tôi thì đây là một trong các tác phẩm kinh điển về nền dân chủ phương Tây. Cùng với tác phẩm Nền dân trị Mỹ của Alexis Tocqueville tác phẩm Chính thể đại diện của J.S. Mill được xem như những khảo cứu mang tính nền tảng đối với các thiết chế chính trị-xã hội ở các nước Anh và Hoa Kỳ thế kỷ XIX. J.S. Mill xem xét vấn đề với tinh thần khách quan khoa học; mọi phán xét ông đưa ra đều có căn cứ lập luận rõ ràng và dựa trên những bằng chứng thực tế đương thời hay lịch sử. Vì vậy tác phẩm này cung cấp cho ta những tri thức khả tín để hiểu được cơ sở của nền dân chủ phương Tây. Từ đó ta mới có căn cứ để nhận dạng xã hội phương Tây hiện đại một cách chính xác. Đất nước ta đã chọn lựa hội nhập với thế giới trong bối cảnh toàn cầu hóa về kinh tế thì nhất thiết phải hiểu biết về những đối tác của mình.” – Lời của người dịch

Hơn thế nữa, hai chục năm đã trôi qua kể từ khi đất nước ta chọn lựa chuyển đổi nền kinh tế sang kinh tế thị trường. Những biến đổi kinh tế dẫn đến nhiều đổi thay lớn, tốt cũng như xấu, trong xã hội. Tình hình tất yếu đòi hỏi phải có những điều chỉnh đối với các thiết chế tổ chức xã hội và để làm điều này đúng đắn thì phải học hỏi tri thức của nhân loại.

Tác phẩm Chính thể đại diện của J.S. Mill được đánh giá là xứng đáng để chúng ta quan tâm tham khảo. Tác phẩm này từ thời Minh Trị đã được người Nhật dịch sang tiếng Nhật với nhan đề “Chính Thể Đại Nghị”.

Trí Tuệ Dân Tộc Mỹ

Nước Mỹ được cả thế giới biết đến về cung cách thực dụng trong tư duy và trong đời sống. Nhờ cung cách này, người Mỹ đã gặt hái nhiều thành công to lớn trong lĩnh vực nghiên cứu, phát minh, chế tạo, trở thành siêu cường đứng đầu thế giới trong nhiều lĩnh vực.

Sách giới thiệu những tinh hoa của đất nước, cuộc sống, và con người Mỹ, trong đó đặc biệt nhấn mạnh đến tinh thần thực dụng và những đặc trưng riêng của họ. Triết gia Mỹ Emer-son đã đúc kết qua câu nói “Nếu có một cách kiểm tra khả năng sáng tạo được dông đảo mọi người đón nhận, đó chính là sự thành công”.

Cuộc Đời Vốn Dĩ Rất Khó Nghĩ

Cuộc sống vốn khó khăn, ta lại lăn tăn mỗi lần phải nghĩ.

Niềm vui rốt cuộc là gì? Niềm vui là được ăn no lúc đói, được nói khi lòng muốn giãi bày? Niềm vui là được hát giữa núi rừng bát ngát, được tắm mát nơi dòng suối hiền hòa?

Bỗng một ngày trái tim ta vỡ òa. Chẳng phải!

Có lúc ta rụt rè, e ngại

Có lúc ta hồ hởi, đắm say

Hóa ra, nỗi đau vẫn còn đó, thêm vài chuyện đắn đo.

Hóa ra, chẳng có ai sẵn lòng thấu hiểu chúng ta nếu chúng ta chẳng sẵn lòng thấu hiểu chính mình.

Hóa ra, hạnh phúc chẳng ở đâu xa, ngay trong ta đấy thôi, ngay từ những điều giản dị.

Thế thì, có gì phải khó nghĩ.

Thế thì, có gì phải sầu bi.

Đứng lên đi, những trái tim nóng hổi. Bước qua nông nổi, để thấy mình vươn lên. Có gì gần mình hơn thế, nhưng hiếm có ai hiểu hết được chính mình. Cuốn sách tuyệt vời này sẽ:

• Giúp bạn hiểu những mảnh ghép vô hình sống động bên trong mỗi người
• Trao cho bạn những bí quyết kiến tạo hạnh phúc từ những điều giản đơn
• Chỉ dẫn cho bạn vươn tới một cuộc đời đáng sống

Ừ thì, CUỘC ĐỜI VỐN DĨ VẪN KHÓ NGHĨ

Nhưng ở bất cứ đâu trên hành trình của cuộc sống, sự kiên trì luôn thổi một niềm say mê cho những người sống với nó. Một sự sống đích thực là khi chúng ta nguyện ý sống và cống hiến hết mình cho sự sống ấy. Và hạnh phúc đẹp nhất của đời người là tìm ra ý nghĩa của sự sống. Ý nghĩa ấy tồn tại khắp thế gian.

Bàn Về Tự Do

Khác với việc tiếp cận các học thuyết tư tưởng phương Đông, việc tiếp cận các trào lưu tư tưởng tinh hoa của phương Tây đối với độc giả Việt Nam đã và vẫn đang gặp phải không ít khó khăn. Không nói tới các nhà tư tưởng cổ đại như Socrates, Plato, Aristotle, v.v… mà ngay cả các nhà tư tưởng cận đại của phong trào Khai sáng, độc giả cũng hiếm có cơ hội để có được bản dịch các tác phẩm kinh điển quan trọng. Nhìn tổng thể, có thể nói các sách biên khảo khoa học và các học thuyết quan trọng của phương Tây vẫn chưa được giới thiệu một cách nghiêm túc và hệ thống ở Việt Nam.

Khoảng trống về đề tài quan trọng này là điều bất lợi lớn với một đất nước đang muốn xây dựng nền kinh tế tri thức và mở rộng quan hệ kinh tế, khoa học kỹ thuật và văn hoá với các nước phát triển. Trên tinh thần mong muốn truyền tải những tư tưởng đó, bồi đắp thêm những khoảng trống về tri thức còn thiếu hụt, chúng tôi xin giới thiệu với độc giả bản dịch luận văn Bàn về tự do (On Liberty – 1859) của John Stuart Mill qua bản dịch của Nguyễn Văn Trọng.

Mặc dù được viết ra cách đây đã gần 150 năm nhưng Bàn Về Tự Do vẫn còn nguyên giá trị và là tác phẩm giữ vị trí quan trọng trong tư duy lý luận và tư tưởng phương Tây. Thời Canh tân Minh Trị ở Nhật Bản và thời Phong trào Ngũ Tứ ở Trung Quốc, hai nước đã cho dịch và phát hành rộng rãi cuốn sách này để mở mang tri thức cho dân tộc.

Thuyết Công Lợi

John Stuart Mill (1806 – 1873)

Nhà triết học và nhà kinh tế chính trị học người Anh.

Ngoài Thuyết Công lợi – một tác phẩm kinh điển về lý thuyết đạo đức, John Stuart Mill còn viết Bàn về tự do (On Liberty. 1859) cổ võ cho tự do cá nhân, nhất là về hai phương diện tư tưởng và ngôn luận, và Về sự Đàn áp Phụ nữ (On the Subjection of Women. 1869) trong đó Mill chỉ trích và phê phán nặng nề việc phụ nữ Anh quốc bị giới hạn tự do trong vai trò xã hội và quốc gia, và một số tác phẩm khác về chính trị và xã hội.

…

Ở giai đoạn cuối thế kỷ 18 – đầu thế kỷ 19, ở Anh Quốc, cũng như khắp Âu châu, bình đẳng giai cấp và giới tính vẫn chưa được công nhận một cách phổ quát. Vì thế, học thuyết Công lợi của Bentham và Mill được xem như là cơ sở tư tưởng cách mạng cho phong trào tranh đấu cho bình đẳng của nhân dân Anh Quốc lúc đó.

…

Thuyết Công lợi nhấn mạnh đến nguyên lý dân chủ khi coi mọi người, bất kể giai cấp, giới tính, trình độ, đều được đánh giá ngang nhau. Thuyết này cũng nhấn mạnh rằng hạnh phúc và lạc thú của mỗi cá nhân đều bình đẳng. Do đó, khi hoạch định chính sách, hay đề xuất lập pháp, phải xem xét hậu quả của từng vấn đề. Và nguyên tắc cơ bản phải là, hạnh phúc nhiều nhất cho nhiều người nhất (greatest happiness to the greatest number of people).

Triết Học Tân Thực Dung Neo – Pragmatism

Thuyết tân thực dụng đã nhấn mạnh tác dụng của đời sống và thực tiễn trong triết học, luận chứng cho phương pháp luận và nhận thức khoa học, đi sâu nghiên cứu các vấn đề hiện thực (trong đó có vấn đề đạo đức, môi trường, luật pháp, dân chủ,…), vượt qua ý nghĩa và những chủ đề trong triết học cận đại truyền thống như siêu hình học, chủ thể – khách thể, chân lý, khách quan, tuyệt đối,… và cả những cách lý giải hiện thực của chủ nghĩa vị kỷ và chủ nghĩa cá nhân. Thuyết tân thực dụng nhấn mạnh sự phối hợp giữa cá nhân đơn vị xã hội và tính xã hội của thực tiễn và hành động con người, do đó nó mang giá trị hành động sâu sắc.

Những nỗ lực của các triết gia tân thực dụng chính là những cố gắng nhằm tái xây dựng và làm mới một học thuyết đã đóng vai trò nền tảng không những cho nền học thuật mà còn cho hầu hết các lĩnh vực trong đời sống nước Mỹ hiện đại. Công việc của các triết gia tân thực dụng hiện nay vẫn còn đang tiếp tục. Sau khi triết gia tân thực dụng quan trọng nhất là Rorty qua đời và Putnam không công bố thêm tác phẩm quan trọng nào, thì sứ mạng thực dụng lại được tiếp tục với Cornel West, Andrew Light, Eric Katz,… điều đó chứng tỏ sức sống của một học thuyết hành động và hiện thực.